Verticuteren

Een gazon verticuteren, het blijft een lastige klus. Maar waarom is dit nodig? Wanneer moet je gras verticuteren? Kies je het best een verticuteermachine met vaste messen, losse messen of veren? In dit artikel kom je er alles over te weten.

Gras heeft nood aan licht, lucht en voedingsstoffen. Door de tijd heen stapelt zich echter aan de voet van de grasplantjes een verzameling op van organisch afval zoals restjes gemaaid gras, bladeren, bloesems, stuifmeel en ander afgestorven materiaal. Dit afval vormt een laag die men de viltlaag noemt.

Op zich vormt de viltlaag geen probleem. Het organisch materiaal verteert ter plaatse en voorziet het gazon bovendien van voedingsstoffen die het nodig heeft. Deze laag wordt wel een probleem wanneer de hoeveelheid van organisch materiaal te groot wordt zodat deze niet meer tijdig afgebroken kan worden. De viltlaag wordt dan te dik (>1 cm) en belemmert het water, zuurstof en voedingsstoffen tot de graswortels door te dringen.

De termen ‘verticuteren’ en ‘beluchten’ worden soms door elkaar gebruikt, maar toch is er een duidelijk verschil tussen beide termen:

• Beluchten houdt in dat je verticale gaatjes in de toplaag van het gazon prikt. Zo kan je bodemverdichting tegengaan, wat het gevolg is van intense beloping, het maaien en overvloedige regen. Door de grond te beluchten, wordt deze losser. De graswortels krijgen meer zuurstof en de afwatering is beter. Regelmatig beluchten helpt dan ook de bodem gezond te houden.
• Bij het verticuteren snij je verticaal in de viltlaag. Het woord ‘verticuteren’ is trouwens afkomstig van het Engelse ‘vertical cut’. Zo wordt het organisch afval losgemaakt dat tussen de grassprietjes ligt, om het daarna uit het gazon te verwijderen. Op deze manier kunnen zuurstof, water en voedingsstoffen terug tot bij de graswortels.

Droogte 

Hitte en droogte zorgen voor een grote grassterfte en dus een ophoping van vilt in de grasmat.
 

Maaifrequentie

Bij warm en vochtig weer kan snelgroeiend gras tot wel 2 à 3 cm per week groeien. Er komen dan ook heel wat stukjes gras terecht op de grasbodem, zeker wanneer je gazon dagelijks wordt onderhouden door een mulchmaaier (zoals een robotmaaier). 

Zure grond 

Een zure bodem zorgt voor een langzamere werking van de micro-organismen en dus van de afbraak van het vilt.

Meststoffen

Bij overvloedig gebruik van chemische zouten verzuurt de bodem en is er dus een langzamere werking van de micro-organismen.

Te weinig water geven 

Wanneer je je gazon vaak beregent, maar weinig water in één keer geeft, wordt enkel de viltlaag nat. Als reactie hierop gaan de graswortels niet meer op zoek naar vocht in de bodem, maar aan het bodemoppervlak en zelfs in de viltlaag. Zo wordt deze laag alleen maar dikker.

Te veel water geven 

Een overvloed aan water zorgt voor verdichting van de ondergrond waardoor er zuurstofgebrek optreedt. De graswortels kunnen hierdoor niet functioneren en sterven af. Dit zorgt voor extra werk voor het bodemleven en voor een verdikking van de viltlaag.

Intensieve beloping 

Bij een gazon dat zeer frequent gebruikt wordt door bv. spelende kinderen of dieren, treedt er een verdichting van de ondergrond op. Dit gaat ten koste van de micro-organismen die het organisch afval afbreken.

Grassoorten 

Bepaalde grassoorten produceren veel lignine. Deze chemische stof is taai, waardoor het resterende materiaal langzamer afbreekt en zich dus sneller kan ophopen.

Wanneer je niet regelmatig verticuteert, hoopt het organisch afval zich op op de bodem van het gras. Dit kan de volgende gazonproblemen en ziektes veroorzaken:

Water- en meststoffentekort

Doordat de viltlaag als een spons fungeert, krijgen de wortels van het gras minder vocht, licht en meststoffen. Het gras wordt dan minder resistent en sterft af, vooral bij warm weer.

Verstikking

Een dikke viltlaag zorgt ervoor dat nieuwe uitlopers van gras hun weg niet kunnen vinden, waardoor het grasperk uitdunt.

Wortelsterfte

Op zoek naar water gaan graswortels vaak in de viltlaag groeien. Bij zonnig weer droogt deze laag echter snel uit, waardoor deze nieuwe wortels afsterven. Het grasplantje wordt hierdoor zwakker.

Gazonschimmels

Organisch materiaal dat rot, is een goede voedingsbodem voor gazonschimmels. Deze veroorzaken verkleurde plekken in het grasperk die tot grassterfte leiden. De meest voorkomende schimmelziektes in ons land zijn: roest (Puccinia), rooddraad (Corticium of Laetisaria fuciformis), sneeuwschimmel (Microdochium nivale) en dollarspot (Sclerotinia hemeocarpa). Naargelang het type kunnen deze schimmels in het vroege voorjaar of in het late najaar verschijnen.

Chemische producten

Bepaalde meststoffen en pesticiden kunnen het bodemleven aantasten zodat er minder organisch afval afgebroken wordt en de viltlaag blijft aandikken.

Onkruid

Door te verticuteren haal je de oppervlakkige onkruiden uit het grasperk weg, zodat er minder kans is dat ze zich vermenigvuldigen.

Mos

Mos is een zeer goede groeier en vormt dan ook snel een dikke laag die het gras verstikt. Zo wordt de viltlaag opnieuw aangevuld met dood materiaal.

Voordat je verticuteert, tref je het best enkele voorbereidingen zoals onkruid wieden, het gras maaien en eventueel kalk strooien. 

Kalk strooien of niet?

Gras houdt van een lichtzure bodem met een pH-waarde van 5,5 - 6,5. Indien de bodem te zuur is, verkleurt het gras geel en is er veel mos en klaver in het gazon. Dit kan verholpen worden door kalkkorrels te strooien. Dit zal de zuurtegraad (pH) van de bodem weer op peil brengen en bovendien het gras voorzien van calcium en magnesium. Bijkomend voordeel is dat kalk ook mosgroei voorkomt, want mos groeit beter op een zure grond.

Een richtlijn is om ongeveer 1 à 1,5 kg kalk te gebruiken voor 10 m² gazon, maar dit hangt natuurlijk af van de zuurtegraad van je tuin. Een bodem kan verzuren om verschillende redenen zoals zure regen of het gebruik van bepaalde meststoffen. Bij kleigrond gebeurt dit traag, bij zandgrond een stuk sneller.

Om de juiste hoeveelheid kalk te weten, is het daarom belangrijk de pH-waarde van de bodem te kennen. Dit kan eenvoudig met behulp van een pH-bodemtest.

Meestal is één keer per jaar bekalken voldoende. Voor gazon is de beste periode januari of februari. Een aanrader is wanneer het sneeuwt. Kalk doet namelijk de sneeuw smelten en wordt zo op een snelle manier samen met het smeltwater door de bodem opgenomen. Bij zeer zure grond kan het nuttig zijn om ook in het najaar kalk toe te dienen. Om de verdeling van de kalkkorrels zo gelijkmatig mogelijk te houden, gebruikt men best een strooiwagen.

Mosdodende middelen gebruiken of niet?

Enkele dagen voordat men verticuteert, kan men eventueel een mosdodend product op het gazon aanbrengen. Hierdoor zal het mos bruin of zwart verkleuren en afsterven. Deze middelen werken echter slechts tijdelijk. Indien men de onderliggende oorzaken niet aanpakt, zal zich snel opnieuw mos vormen.

Met mosbestrijders moet men bovendien zeer voorzichtig omgaan. Sommige chemische producten werken verzurend voor de bodem en zijn zeer slecht voor het bodemleven. Eén van die middelen is ijzersulfaat. Omdat dit product ongezond is bij inademing, zijn een mondmasker en handschoenen verplicht bij het toebrengen. Let ook op dat er geen ijzersulfaat wordt gestrooid op de bestrating of stenen, want dit veroorzaakt roestplekken.

Gazon maaien

Maai je gras goed kort (2 à 3 cm) voordat je verticuteert. Zo ondervinden de messen van de verticuteermachine geen weerstand van het gras en kunnen ze gemakkelijker aan het vilt en de mossen.

Er zijn twee manieren om te verticuteren: handmatig met een hark of via een machine.

Verticuteerhark

Indien het maar over een klein stukje gras gaat, is het mogelijk om handmatig te verticuteren. Dit kan via een gewone hark, maar er zijn ook speciale verticuteerharken verkrijgbaar. Sommige harken zijn zelfs dubbelzijdig met aan de ene kant lange messen en aan de andere kleinere. De bedoeling hiervan is dat je eerst de grove kant gebruikt en dan de fijne. Handmatig verticuteren is dan ook zeer lastig en arbeidsintensief.

Verticuteermachine

Voor grotere tuinen is het beter om machinaal te verticuteren. Dit is niet alleen gemakkelijker, maar ook sneller en kwalitatiever. Het resultaat zal namelijk egaler zijn. Met een verticuteermachine kan je naargelang de dikte van de organische laag ook de werkdiepte instellen.

Er zijn drie soorten verticuteermachines: handmatige, elektrische en machines met benzinemotor.

Handmatige verticuteermachine

De goedkoopste zijn vanzelfsprekend de modellen die je zelf moet voortduwen. Dit vergt niet alleen wat kracht maar ook veel tijd.

Elektrische machine 

Daarnaast zijn er de elektrische versies. Doordat de motor niet zo krachtig is, wordt deze vooral in kleinere tuinen gebruikt. Nadeel van deze modellen is dat je steeds een verlengsnoer en een stopcontact in de buurt nodig hebt. Je hebt dan ook minder bewegingsvrijheid en je moet opletten dat je per ongeluk niet over het snoer rijdt. 

Met benzinemotor

Tenslotte zijn er de verticuteermachines met benzinemotor. Deze hebben een duurder prijskaartje maar beschikken over een hoger vermogen en zijn dus krachtiger. Ze worden dan ook vooral gebruikt in tuinen groter dan 500 m² en door professionele tuinmannen. Een nadeel is dat een benzine aangedreven machine regelmatiger moet worden onderhouden.

Eén van de belangrijkste eigenschappen van een verticuteermachine zit verscholen onder het chassis: de messen. Naargelang het type machine zullen dit vaste messen, losse messen of veren zijn. 

Veren

Veren tref je aan bij de goedkopere modellen. Ze grijpen het mos iets minder goed vast, waardoor frequenter geverticuteerd moet worden. Dit betekent niet alleen meer arbeid, maar dit extra werk kan ook veel schade aanrichten aan het gras.

Messen

De betere verticuteermachines beschikken over messen. Hierbij is er de keuze tussen vaste of losse messen:

Losse messen

Losse messen zijn vooral interessant bij oneffen ondergronden met veel stenen en/of boomwortels.

Vaste messen

Deze messen snijden in het algemeen beter. 

Vanzelfsprekend speelt bij het verticuteren de punt van de messen een grote rol. Het zijn tenslotte de mespunten die het organisch afval uit de grasmat grijpen en bovenop het gras liften.
Dit is dan ook de reden waarom bepaalde fabrikanten de mespunten verstevigen. De Belgische fabrikant ELIET heeft bovendien een eigen technologie ontwikkeld waardoor de messen een zelfslijpend effect hebben. Dit merk garandeert dan ook ‘permanent puntige messen’ die veel minder snel bot worden.

Een verticuteermachine met botte messen grijpt niet alleen minder mos en organisch afval, maar kan ook heel wat schade aan het gras berokkenen. Dit komt doordat sommige gebruikers de machine te diep instellen wanneer deze minder goed verticuteert. De botte messen snijden echter niet meer goed, maar beschadigen wel de graswortels en halen aarde naar boven. Bovendien versnelt dit de slijtage van de verticuteermachine.

In tegenstelling tot wat veel mensen denken, hoef je bij het verticuteren niet diep de grond in te gaan. De diepte is afhankelijk van de leeftijd van het gazon en de dikte van de viltlaag. Begin liever voorzichtig en pas indien nodig de werkdiepte aan. Bij de meeste machines gebeurt dit via een draaiknop aan het stuur of rechtstreeks via het positioneren van de voorwielen. Naargelang het gewicht van de verticuteermachine geldt een diepte van maximaal 5 mm. Op deze manier verwijder je het organisch afval zonder de wortels van het gras te beschadigen.

Wanneer het nodig is om het gras ook nog eens in de andere looprichting te verticuteren, mag je een grotere diepte van bv. 10 mm instellen. Dit gebeurt het best in een hoek van 45 graden ten opzichte van elkaar. Zo wordt zeker het hele gazon aangepakt.

Naargelang de staat van het gazon, verticuteer je het best 1 à 2 keer per jaar. Tweemaal per jaar wordt meestal aangeraden. Het voorjaar (maart/april) en het najaar (september/oktober) zijn hiervoor de beste periodes. Let wel dat dit niet gebeurt in een periode met nachtvorst.

Verticuteren in het voorjaar

In het voorjaar wordt het gazon best in maart of april gereinigd. Zo verticuteer je net voor de belangrijkste groeiperiode van het gras, waardoor het optimaal kan herstellen. Zorg er dan ook voor dat het niet te koud is (ook niet ‘s nachts). Gras begint namelijk maar te groeien bij een bodemtemperatuur van 10 graden en meer.

Verticuteren in het najaar

Door in het najaar een tweede keer te verticuteren, is je gazon goed voorbereid op de winter. Opkomend mos wordt verwijderd zodat het gras tijdens zijn winterrust niet wordt verdrongen en het regenwater gemakkelijk in de bodem kan wegvloeien. Bovendien worden op dat moment de laatste restjes maaisnippers verwijderd die mulchmaaiers (zoals een robotmaaier) tijdens de zomer hebben achtergelaten.

Neen, hiermee zou je veel schade kunnen aanrichten aan het nieuwe gazon. Het duurt ongeveer 3 jaar totdat het wortelstelsel van jong gras voldoende stevig is. Graszoden kun je na 1 à 2 jaar verticuteren.

Het verticuteren gebeurt het best bij droog en vorstvrij weer. Indien de grond te nat is, klit het organisch materiaal aan elkaar. Te droog weer bemoeilijkt dan weer het herstel van het gras. Verticuteer dan ook het best in dagen waar regen wordt aangekondigd.

Bij een gazon met een dikke viltlaag en veel mos verticuteer je best kruislings. Dit wil zeggen dat je het gazon in 2 richtingen afloopt: eerst in de lengte en daarna in de breedte. Zo ben je zeker dat ieder oppervlak behandeld is en haal je meer organisch afval uit de grasmat.

Met bepaalde professionele verticuteermachines is het niet nodig om kruislings te verticuteren. Dit komt doordat deze voorzien zijn van een groot aantal messen (54 of meer) die dicht bij elkaar zijn gemonteerd. Op deze manier wordt het vilt reeds na de eerste werkgang uit de grasmat gekamd.

Met een hark 

Het afval opruimen met een hark is arbeidsintensief, maar heel efficiënt. Tijdens het wegharken haal je namelijk de laatste hardnekkige restjes organisch afval weg. Eventueel kan je het mos en ander afval ook verzamelen door het weg te blazen. Dit werkt sneller, maar het brengt heel wat stof met zich mee. Bovendien is deze methode minder nauwkeurig en moet je zelfs opletten om geen organisch materiaal opnieuw de grasmat in te blazen.

Met de grasmachine

Voor het opruimen van organisch afval wordt heel vaak de grasmaaier gebruikt. Dit is zeer doeltreffend want de zuigkracht van de maaier zal eventueel nog kleine resten uit het gazon bovenhalen. Deze manier is evenwel ook redelijk arbeidsintensief. Doordat het losgewerkte mos veel volume inneemt, moet de opvangbak in geen tijd opnieuw geledigd worden.

Met een verticuteermachine

Ook verticuteermachines kunnen het afval (helpen) opruimen. Hierbij is er een onderscheid tussen machines die het afval aan de zijkant verzamelen en machines met een opvangbak. Groot voordeel van deze laatste tegenover een grasmachine is de werkbreedte.

Hierbij bestaan er ook geavanceerde modellen zoals de C600 Compactor van ELIET waarbij het mos in de opvangzak wordt samengedrukt. Hierdoor is deze dan ook minder snel vol.

Mossen en vilt mogen gerust gecomposteerd worden. Hierbij is het belangrijk om te streven naar een goed evenwicht tussen groen en bruin materiaal. Verdeel het mos daarom zorgvuldig in de composthoop tussen bruin materiaal zoals dorre bladeren, houtsnippers, en fijne takjes.

Ook het onkruid dat je in het gazon hebt gewied, mag op de composthoop. Ontdoe de wortels wel eerst van alle aarde en zorg ervoor dat het onkruid geen zaad bevat. Meng bij voorkeur de compost ook regelmatig. Hierdoor zorg je voor hoge temperaturen in de composthoop. Door die hitte gaan eventueel overgebleven zaden dood en gebeurt de compostering veel sneller.

Na het verticuteren ziet een gazon er vaak nogal beschadigd uit. Om hier snel van te herstellen, kan het gras best wel water en meststoffen gebruiken. Op deze manier wordt de grasgroei gestimuleerd en krijgen onkruid en mos minder kans.

Wacht echter minimaal 3 à 4 weken met het bemesten na het toedienen van kalk. Kalk zal bepaalde meststoffen namelijk tegenwerken (o.a. deze die fosfaten en sulfaten bevatten en ammoniumhoudend zijn). Hierbij heb je de keuze tussen chemische kunstmeststoffen en organische meststoffen:

Kunstmeststoffen

Door hun chemische samenstelling zorgen deze gazonmeststoffen voor een groeiboost en een mooie groene kleur. Deze meststoffen zijn echter snel uitgewerkt en een teveel aan zouten is nefast voor het bodemleven.

Organische meststoffen

Organische meststoffen geven geleidelijk hun voedingsstoffen vrij. Hierbij zorgen ze voor een verhoging van de microbiologische activiteit in de grond.

Combinatie

In de handel vind je ook vaak een combinatie van organische en minerale (chemische) elementen die zowel over de voordelen als de nadelen van beide types meststoffen beschikt. Men spreekt van een organisch-minerale meststof wanneer de 60% organische grondstoffen aangevuld worden met 40% kunstmest. 

Daar waar vroeger het onkruid en mos het gras had verdrongen, verschijnen nu kale plekken in het gazon. Wacht niet op het resterend gras om die open ruimte snel opnieuw in te nemen, want dit is verloren moeite. Gras zal deze race tegen de tijd namelijk verliezen van mos of ander onkruid.

De enige oplossing is om deze kale plekken opnieuw in te zaaien of door te zaaien. Indien deze plekken niet zo groot zijn, kan dit handmatig. Voor een grotere gazonrenovatie wordt het gebruik van een professionele doorzaaimachine aangeraden. Groot voordeel van zo'n machine is dat het graszaad gelijkmatiger verdeeld wordt. Bovendien zijn er bepaalde types van doorzaaimachines op de markt die het graszaad in de bodem zaaien i.p.v. op de bodem. Hierdoor is er meer kans op kieming en zal je gazon snel opnieuw mooi vol ogen.

Na het verticuteren is een ideaal moment om kleine oneffenheden en kuiltjes in je gazon weg te werken. Begin met de bodem los te maken met een riek of een beluchter. Dit doe je door zo’n tien centimeter in de bodem te prikken en lichtjes met de riek te bewegen.

Breng daarna een mengsel van compost, zand en tuingrond in de kuil. Door het toedienen van zand zorg je voor een minder verdichte bodem die gemakkelijker water afvoert. Op deze manier kan je zware grond zoals klei ook verbeteren. Het toedienen van compost verrijkt de grond dan weer met organische meststoffen, waardoor het bodemleven wordt gestimuleerd en dit komt het gras ten goede. Zorg er wel voor dat de bovenlaag minder dan twee à drie centimeter dik is zodat het gras eronder niet stikt.

Is de kuil te diep? Verwijder eerst de graszoden om de put op te vullen en breng daarna de graszoden opnieuw aan. Deze plek doorzaaien is natuurlijk ook een optie. Zo zorg je ervoor dat je gazon er niet alleen opnieuw mooi en strak uitziet, maar dat het wordt aangevuld met jonge en gezonde grasplantjes.