Terug naar het overzicht
Gezond gazon

Beluchten

Een gazon krijgt doorheen het jaar heel wat te verduren: er wordt op gespeeld, er wordt gedold met de hond, het gazon wordt belopen tijdens barbecues en er wordt wekelijks over gelopen met de grasmaaier. Iedere keer wordt de bodem hierbij samengedrukt. Om een mooi grastapijt te behouden, moet je de bodem dan ook regelmatig beluchten. Maar hoe weet je dat de graswortels een gebrek aan lucht hebben? En hoe zorgt het beluchten voor een betere bodem? In dit artikel kom je alles te weten over het hoe, wat en wanneer van beluchten.

Foto: Redexim
Foto: Redexim

Wat is beluchten?

Beluchten houdt in dat je de structuur van de bodem luchtig houdt door er gaten in te prikken. Dit kan handmatig maar gebeurt op een groter oppervlak het best machinaal.

Soms worden de termen ‘beluchten’ en ‘verticuteren’ door elkaar gebruikt. Dit zijn nochtans twee verschillende handelingen die niets met elkaar te maken hebben. In tegenstelling tot het beluchten, pak je bij het verticuteren de bodem zelf niet aan. Door te verticuteren, reinig je het gazon van organisch afval en onkruid dat zich in het gazon heeft genesteld. Verticuteren doe je minimaal 1 à 2 keer op vaste tijdstippen (voorjaar en najaar) terwijl je in principe het hele jaar door mag beluchten.

Waarom moet je de bodem beluchten?

Door regelmatig te beluchten, herstel je dan ook het evenwicht tussen lucht en water in de bodem. De ideale bodemstructuur van een tuin bestaat uit de volgende onderdelen:

  • 25% lucht: noodzakelijk voor het bodemleven en de plantenwortels
  • 25% water (vocht): nodig voor fotosynthese en het transport van voedingsstoffen van het gras en het bodemleven
  • 50% vast materiaal waaronder:

10% organisch materiaal: afgestorven dieren- en plantenresten, humus en het bodemleven (micro-organismen, regenwormen, aaltjes…)

40% minerale stoffen: zand, silt en klei of minerale voedingselementen (bv. calcium, magnesium en kalium)

 

Het water wordt vastgehouden in de kleine holtes of poriën die zich tussen de verschillende bodemdeeltjes bevinden. De grote poriën zijn dan weer gevuld met lucht. Wanneer de bodemdeeltjes worden samengedrukt door bijvoorbeeld een intensieve beloping, worden ook de poriën samengedrukt. De bodem houdt minder water vast en bevat minder lucht. Door regelmatig te beluchten, maak je dat de bodem opnieuw evenveel lucht als water bevat.

Waarom heeft de bodem zuurstof nodig?

In de bodem vindt continu een wisselwerking plaats tussen het bodemleven en de planten. Hierbij speelt zuurstof een grote rol.

  • Planten:

Zuurstof & CO2 vormen samen met water, luchtvochtigheid, voedingsstoffen, licht en warmte de belangrijkste factoren die de groeisnelheid van een plant bepalen. Zuurstof haalt de plant via zijn huidmondjes uit de lucht maar ook via zijn wortels uit de bodem. Wanneer er minder dan 10% lucht in de bodem zit, stopt het gras met groeien.

  • Bodemleven

Het grootste deel van de micro-organismen zoals bacteriën, gisten en schimmels die in de grond leven, gebruiken zuurstof om suikers om te zetten in energie. Deze microscopisch kleine insecten zijn van essentieel belang voor een vruchtbare bodem. Ze zorgen onder andere voor de afbraak en het verteren van dood organisch materiaal zoals plantendelen en gestorven organismen. Hierbij komen voedingstoffen vrij die door de planten worden opgenomen in ruil voor suikers.

Gras haalt zuurstof uit de lucht maar ook uit de bodem.
Gras haalt zuurstof uit de lucht maar ook uit de bodem.

Wat gebeurt er bij zuurstofgebrek in de bodem?

Bij gebrek aan voldoende zuurstof zal zowel het gras als de bodem hieraan lijden:

  • De graswortels kunnen minder gemakkelijk water en voedingsstoffen opnemen.
  • Het gras zal geel verkleuren en na verloop van tijd afsterven.
  • Kale plekken in het gazon worden ingenomen door mos en onkruid.
  • Het CO2 dat de wortels van de planten afscheiden, hoopt zich op in de bodem.
  • Een deel van het bodemleven trekt zich terug waardoor de bodem verarmt.

Hoe zorgt beluchten voor een betere afwatering van je gazon?

Door gaatjes in de bodem te prikken, zorg je ervoor dat naast zuurstof ook water goed in de bodem kan dringen. De bodem kan namelijk zo hard zijn samengedrukt dat het water op het oppervlak blijft staan, terwijl de bodem zelf droog blijft. Het lijkt dan wel alsof het gazon genoeg water heeft, maar eigenlijk geraakt dit niet tot aan de wortels. Ook viltvorming kan ervoor zorgen dat het water de graswortels niet meer bereikt. Een viltlaag onstaat doordat plantenresten en ander tuinafval tussen de grassprieten nestelen en als een spons alle regenwater absorberen.

Door te beluchten, zorg je voor een luchtige toplaag waar het water eenvoudig zijn weg vindt. De bodem bevat genoeg vocht om de graswortels te voeden en het overvloedig water kan gemakkelijk wegzakken naar de onderste grondlaag. Zo is er minder kans dat de wortels wegrotten door stilstaand water of dat ze bevriezen in de winter. Gazon houdt immers niet van te natte voeten.

Een luchtige toplaag stimuleert bovendien een goede doorworteling. Het gras maakt meer nieuwe wortels aan en dit zowel in de breedte als in de diepte. Je krijgt een voller, stevig gazon dat goed tegen intensief beloop en droogte kan.

Door te beluchten kan het regenwater, lucht en voedingsstoffen goed in de bodem dringen.
Door te beluchten kan het regenwater, lucht en voedingsstoffen goed in de bodem dringen.

Moet je elk bodemtype of grondsoort beluchten?

Bepaalde bodemtypes moeten meer belucht worden dan andere. Klei- en leemgrond verdichten bijvoorbeeld sneller dan zandgrond. Zanddeeltjes zijn namelijk groter (> 0,05 mm) dan leemdeeltjes (0,002 tot 0,05 mm) en kleideeltjes (< 0,002 mm).

Hoe kleiner de bodemdeeltjes, hoe minder holtes er zijn tussen die deeltjes voor het vasthouden van water en lucht. In kleigrond zit dan ook weinig zuurstof en dringen water en wortels moeilijk door. Klei moet je dus vaker beluchten. Ook het aantal gaten dat je moet maken, is groter bij klei dan bij leem en zand. Deze bodemeigenschappen kan je wel wat aanpassen bij het topdressen

Hoe kan je een bodemtype herkennen?

Het bodemtype varieert van streek tot streek. Zo is de Polderstreek bekend om zijn zware klei, terwijl de Kempen en Limburg vooral uit zandgrond bestaan. Ook regionaal en zelfs lokaal kunnen er verschillen optreden.

Je kan het bodemtype van je tuin zelf gemakkelijk herkennen door wat vochtige grond in je handen te wrijven. Klei kleeft aan de vingers en je kan er vormpjes mee maken. Met leem kan je een worstje maken. Leem is stofferig en maakt de handen vuil wanneer het droog is. Met zand kan je alleen een bergje maken. Je kan de losse korrels met het blote oog zien en voelen in je handen.

Gazontip

Wil je exact weten waaruit je bodem bestaat? Laat dan een bodemanalyse uitvoeren. Via zo’n analyse krijg je een goed inzicht van de status van je tuingrond: zuurtegraad, grondsoort, gehalte aan koolstof, humus en aanwezigheid van de belangrijkste voedingsstoffen. Aan de hand hiervan kan je vaststellen of er problemen zijn en hoe deze bij te sturen.

Hoe ontstaat verdichting van de bodem?

Bij bodemverdichting of bodemcompactatie worden de bodemdeeltjes samengedrukt, waardoor de poriën gevuld met water en lucht verminderen. De oorzaken hiervan kunnen zeer divers zijn:

  • Betreding: intensief belopen of bespelen van het gras
  • Maaien: het gewicht van de grasmaaier of robotmaaier (in mindere mate) drukt de grond toe
  • Zware machines: auto’s of andere machines kunnen de grond tot 60 cm diep samendrukken
  • Hitte: zeer warme zomers drogen de toplaag van de bodem uit terwijl het bodemleven zich terugtrekt
  • Beregenen: door dagelijks kleine hoeveelheden water te sproeien, zorg je ervoor dat fijne stofdeeltjes de bodem doen dichtslaan

Gazontip

Natte gronden zijn gevoeliger voor verdichting dan droge gronden. Rij dan ook niet met zware machines op je gazon wanneer het veel heeft geregend.

Een gazon dat vaak op dezelfde plaatsen wordt belopen, belucht je het best regelmatig
Een gazon dat vaak op dezelfde plaatsen wordt belopen, belucht je het best regelmatig

Hoe diep beluchten?

Naargelang het bodemtype en de belasting, kan de verdichting enkel aan het oppervlak gebeuren of dieper in de bodem. Zo veroorzaakt het spelen op een gazon enkel een verdichting van de toplaag (10 cm). Bij een belasting door zware machines kan dit echter leiden tot een verdichting van 60 cm tot 1 meter diep. We spreken dan van een ondergrondverdichting.

Een gazon kan je op twee manieren beluchten:

Oppervlakkig beluchten

Hierbij prik je kleine gaten in de toplaag van +/- 5 à 8 cm diep. Dankzij deze lichte manier van beluchten verbeter je de drainage en de groeiomstandigheden van de toplaag.
 

Diepbeluchten

Wanneer de toplaag van de bodem heel erg verdicht is, dan wordt aangewezen om te beluchten tot +/- 10 à 20 cm diep.

Hoe beluchten?

Er bestaan verschillende werktuigen om je gras te beluchten. Welk werktuig je het best gebruikt, hangt af van verschillende factoren zoals de oppervlakte, het bodemtype en vooral de mate waarin het gazon verdicht is.

Riek of beluchtingsvork

Met een riek kan je plaatselijk diepe gaten in de bodem prikken. Er zijn ook speciale beluchtingsvorken op de markt met volle of holle pennen. (Zie verder)

 

Beluchtingssandalen

Dit zijn sandalen voorzien van ondiepe pinnen of spikes. Het beluchten gebeurt door op het gazon te stappen. Dit is dan ook enkel geschikt voor zeer kleine gazons.

 

Prikrol

Door deze rol met scherpe pinnen of driehoeksmessen over het gazon te bewegen, worden kleine gaten in de toplaag geprikt. Indien de rol over messen beschikt, worden de graswortels hierdoor ook verticaal doorsneden, wat de groei ervan bevordert. Naargelang het model kan een prikrol zowel handmatig als machinaal worden gebruikt.

 

 

Beluchter of beluchtingsmachine

Sterk verdichte gazons met een grotere oppervlakte worden het best machinaal belucht. Deze professionele beluchtingsmachines (of beluchters) kunnen uitgerust worden met holle pennen, volle pennen of slitmessen. (Zie hieronder)

Welke messen voor een beluchtingsmachine: holle pennen, volle pennen of slitmessen?

Volle pennen (pijpen)

Deze pennen maken kleine, onopvallende gaatjes in de grond. Nadeel is dat hierbij een zekere verdichting rondom het gemaakte gat optreedt, want de aarde wordt aan de kant geduwd in plaats van verwijderd. Voordeel van deze methode is dat ze minder zichtbaar is doordat er ook met kleinere, fijnere pennen gewerkt kan worden. Deze pennen zijn ook geschikt voor intensieve en diepe bewerking.

 

Holle pennen (pijpen)

Met holle pennen prik je niet alleen gaten in de bodem, maar wordt de grond die in die holle pennen zit ook op het gazon uitgeworpen. Achteraf moet je die cilindertjes van aarde dan ook opruimen zodat je gazon er weer netjes uitziet. Beluchten met holle pijpen is arbeidsintensiever, en de holle pennen zijn kwetsbaarder dan de volle pennen zodat ze enkel geschikt zijn voor kleinere werkingsdieptes. Deze techniek heeft evenwel de voorkeur van vele tuinprofessionals. Met holle pennen treedt er namelijk geen verdichting rond de gaten op, zodat deze ook langer intact blijven. Bovendien is deze manier ideaal om de samenstelling van de toplaag aan te passen. Dit gebeurt door bij het topdressen een vulmengsel in de gaten te brengen.

Gazontip

Sommige mensen verwijderen de cilindertjes van aarde niet na het beluchten en wachten tot de regen of de grasmachine ze ontbindt. Op deze manier gaat geen vruchtbare aarde verloren maar wordt ze terug aan het grasoppervlak toegevoegd.

Slitmessen (beitels)

Deze messen of platte tanden maken geen gaten in de bodem maar langwerpige snedes of sleuven. Hierdoor kan het water en lucht in de bodem binnendringen en worden de graswortels verticaal doorgesneden. De graswortels worder hierdoor gestimuleerd om uit te lopen en dieper te wortelen.

Gazontip

Indien je gazon sterk verdicht is, is het beter om een professionele beluchtingsmachine met holle pennen te gebruiken. Op deze manier kan je kleine cilinders van aarde uit de toplaag halen zonder dat er verdichting optreedt aan de rand van de geprikte gaten. Bovendien kan je deze behandeling ook gemakkelijk combineren met topdressen indien je de samenstelling van de toplaag wil verbeteren.

Hoeveel gaatjes moet je in een gazon prikken?

Hoeveel gaten er in een gazon moet worden gemaakt, hangt af van het bodemtype. Hoe zwaarder de bodem, hoe meer gaten er geprikt moeten worden. In een zware kleigrond wordt bijvoorbeeld 200 à 300 gaatjes per vierkante meter aanbevolen. Bij leem- en zandgronden is dit veel minder.

Wanneer beluchten?

In principe mag je het hele jaar door beluchten. Hierbij genieten het voorjaar en het najaar de voorkeur. Bij het beluchten tijdens het voorjaar wordt de groei van het gras gestimuleerd, terwijl beluchten tijdens het najaar een goede afwatering tijdens de herfst en de winter mogelijk maakt. Bovendien is er tijdens het najaar het minst kans op nachtvorst of droogte.

Bij het beluchten hou je best rekening met de weersomstandigheden:

  • Belucht wanneer de grond een beetje vochtig is, want zo geraak je dieper in de grond. Vergeet ook niet na het beluchten te sproeien.
  • Wat absoluut te vermijden is, is het gazon te prikken bij aanhoudende droogte of bij extreme hitte. Dit is niet alleen zeer lastig doordat de grond hard is, maar ook nadelig voor het gras. Via de gemaakte gaten kan het gras namelijk uitdrogen.
  • Ook in een periode met strenge nachtvorst, prikt men beter niet. Via de beluchtingsgaten kan de vorst diep in de toplaag van de bodem dringen en het gras beschadigen.

Hoe vaak moet je beluchten?

Gazontip

Wil je zeker zijn of het nodig is om je gazon te beluchten? Spit dan in het gazon en controleer de diepte van de wortels. Indien de wortels niet langer zijn dan 5 cm, dan wijst dit op een slecht beluchte bodem. Wacht dan ook niet af tot er zich problemen voordoen en belucht je gazon regelmatig. Beluchten is een simpele behandeling, maar het is er één die veel schade aan een gazon kan voorkomen.

Het gazon beluchten doe je best minimaal 1 keer per jaar. Zeker op plaatsen die vaak belopen worden zoals rond een schommel, een voetbaldoel of een looproute in het gazon. Het is dus niet altijd noodzakelijk om het hele gazon te beluchten.

Het bodemtype speelt hierbij ook een rol. Klei- en leemgrond verdichten bijvoorbeeld sneller dan zandgrond. Klei- en leemgrond moet je dan ook minstens 1 keer per jaar beluchten, terwijl dit bij zandgrond om de 2 jaar voldoende is.

Wanneer er zich steeds plassen in het gazon vormen, kan dit wijzen op het feit dat de bodem is samengedrukt. Ook wanneer er tekenen zijn dat het gras stopt met groeien, wanneer het geel kleurt of nadat het gras extra belast werd, is het goed om gaten prikken in het gazon.

 

Moet je een nieuw gazon beluchten?

Bij een nieuw ingezaaid gazon is het niet nodig het eerste jaar te beluchten. Als voorbereiding op het inzaaien van een nieuwe grasmat, is de bodem namelijk reeds bewerkt. Geef het gras dan ook de tijd om te groeien en zich goed te wortelen. Indien er zich geen plassen vormen op het gazon, wacht je dan ook best een jaar alvorens te beluchten.

Welke voorbereidingen?

Veel voorbereidingen moet je niet treffen bij het beluchten. Verwijder alle bladeren en takken van het gazon. Maai daarna je gras zeer kort af zodat de beluchter zo dicht mogelijk bij de grond kan komen. Vergeet ook niet het onkruid te wieden zodat het niet de kans krijgt om zich te verspreiden. Dit is dan ook één van de redenen waarom het beluchten vaak vlak na het verticuteren wordt uitgevoerd.  

Waarom is het goed om na het beluchten ook te topdressen?

Om te voorkomen dat de nieuw gemaakte gaten later opnieuw worden samengedrukt (door bijvoorbeeld betreding), is het aanbevolen om een heel dun laagje vulmiddel op het gazonoppervlak aan te brengen (te topdressen). Als vulmiddel kies je bij voorkeur voor een mengsel van compost, zand en tuingrond. 

Verdeel dit mengsel met een bladhark over het gazon, zodat het in de gemaakte gaten van de toplaag kan dringen. Door te topdressen verstevig je de grasmat, terwijl water en lucht via het luchtige vulmiddel zijn weg in de bodem vindt. Het zand zorgt ervoor dat het water gemakkelijk in de bodem kan zinken, terwijl het compost vocht in de bodem vasthoudt. Bovendien bezorgt compost de planten gedurende lange tijd de nodige voedingsstoffen en stimuleert het ook het bodemleven. Wormen komen het compost ophalen en nemen het mee in de bodem. Door tunnels te maken, zorgen de wormen voor zuurstof in de bodem en voor een goede menging van de grond. Wanneer je je gazon belucht, maak je je bodem dan ook vruchtbaarder.

Gazontip

Bij het topdressen kan je de samenstelling van de toplaag van je gazon aanpassen. Kleigrond kan je bijvoorbeeld lichter maken en zanderige grond vruchtbaarder maken. Dit kan door het vulmengsel te verrijken met het volgend materiaal:

  • Kleigrond: gebruik middelgrof rivierzand bij het topdressen
  • Zandgrond: verdeel zwarte aarde of veenmos na het beluchten
  • Zure grond: strooi een mengsel van rijpe compost en zand

In een notedop:

  • De bodem moet belucht worden voor een gezonde bodem met een goede balans van water en lucht.
  • Een bodem die verdicht is, verhindert een goede opname van voedingsstoffen door het gazon.
  • Het ideale tijdstip om te beluchten is het najaar. Het voorjaar is ook een goede periode om de groei van het gras te stimuleren.
  • Belucht preventief jaarlijks om je bodem vruchtbaar te houden. Bij zandgrond is iedere 2 jaar voldoende.
  • Het kan nodig zijn om plaatselijk vaker te beluchten bij intensief beloping of gebruik van zware machines.
  • Het aantal keren dat je moet beluchten, is ook afhankelijk van het bodemtype: klei-, leem- of zandgrond.
  • Gebruik een professionele beluchtingsmachine met holle pennen indien je gazon sterk verdicht is.
  • Vul na het beluchten de gemaakte gaten met een mengsel van compost, zand en tuingrond.
  • Indien gewenst, kan je bij het topdressen ook de samenstelling van de toplaag aanpassen.

Blijf steeds op de hoogte

Met de gazonkalender en onze maandelijkse gazonupdates blijf jij steeds op de hoogte van wat er moet gebeuren in jouw tuin!

Schrijf je in voor de maandelijkse gazonupdates en zie je gazon tot leven komen.

naar de gazonkalender

Gerelateerd blogitems